Παιδί και άγχος

Το ποσοστό  παθολογικού άγχους στα παιδιά σχολικής ηλικίας και τους εφήβους κυμαίνεται από 10 έως 20 τοις εκατό. Είναι συχνό το φαινόμενο αρκετά περιστατικά αγχώδους διαταραχής στα παιδιά, να μην έχουν διαγνωσθεί. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα παιδιά εκδηλώνουν με ένα διαφορετικό τρόπο το άγχος τους σε σχέση με τους ενήλικες και αυτό γιατί δεν μπορούν να εντοπίσουν και να λεκτικοποιήσουν αυτό που αισθάνονται. Οι συνήθεις αντιδράσεις είναι το κλάμα, η ευερεθιστότητα, η επιθετικότητα και τα σωματικά ενοχλήματα. Ειδικά το τελευταίο κυριαρχεί ως εκδήλωση άγχους. Τα παιδιά σωματοποιούν τα δυσάρεστα συναισθήματα και παραπονιούνται συχνά για σωματικές ενοχλήσεις όπως είναι ο πονοκέφαλος, ο στομαχικός πόνος, ο μυοσκελετικός πόνος. Τα συμπτώματα του άγχους δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά δεδομένου ότι δεν προκαλούν ενόχληση  στο περιβάλλον αλλά και όταν γίνουν οι γονείς δυσκολεύονται να διακρίνουν αν πρόκειται για φυσιολογικές ή παθολογικές εκδηλώσεις άγχους. Αν το άγχος στην παιδική ηλικία δεν αντιμετωπιστεί κατάλληλα, υπάρχουν αρκετές πιθανότητες η κατάσταση να επιδεινωθεί και το παιδί να εμφανίσει και μια δεύτερη ψυχική διαταραχή συγχρόνως ή στο μέλλον. Το ίδιο το παιδί ή ο νεαρός έφηβος αντιλαμβάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά και πιστεύει ότι είναι «άρρωστο» (δηλαδή ότι έχει κάποια σωματική ασθένεια) το οποίο έχει αντίκτυπο στην αυτοπεποίθησή του. Τα επακόλουθα του έντονου άγχους στα παιδιά είναι η πτώση της σχολικής απόδοσης, η δυσλειτουργία των κοινωνικών τους σχέσεων, η απόσυρση και η απομόνωση,  η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Οι αιτιολογικοί παράγοντες εμφάνισης μιας αγχώδους διαταραχής στα παιδιά είναι η ιδιοσυγκρασία του παιδιού, ψυχολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Οι αγχώδεις διαταραχές στα παιδιά με εξαίρεση το άγχος του αποχωρισμού που εκδηλώνεται για πρώτη φορά στην παιδική ηλικία, είναι όμοιες με αυτές των ενηλίκων. Και σε αυτή την περίπτωση το άγχος είναι μεγάλο σε ένταση, διαρκεί για αρκετό καιρό, είναι δυσανάλογο (υπερβολικό) ως προς το ερέθισμα που το προκαλεί και επιφέρει εκπτώσεις στην λειτουργικότητα.. Σε αντίθεση όμως με τους ενήλικες το παιδί ή ο έφηβος δεν αντιλαμβάνεται ότι το άγχος του είναι παράλογο. Συνοπτικά αναφέρονται παρακάτω μερικές από τις κατηγοριοποιήσεις του  παθολογικού άγχους στα παιδιά: Άγχος αποχωρισμού: εμφανίζεται συχνά και κυμαίνεται σε ποσοστό 2-5 τοις εκατό. Είναι φυσιολογικό για παιδιά από 7μηνών έως 4 ετών αλλά όχι και για μεγαλύτερα. Η μέση ηλικία έναρξης είναι τα 7,5 έτη. Τα παιδιά με άγχος αποχωρισμού φοβούνται ή νιώθουν τρόμο στο ενδεχόμενο αποχωρισμού από το σπίτι ή τα πρόσωπα φροντίδας. Παραπονιούνται για  έντονα σωματικά ενοχλήματα, κλαίνε και παρακαλούν τον γονέα να μην απομακρυνθεί. Το άγχος είναι τόσο έντονο που συνεχίζει να υπάρχει για όλη την σχολική μέρα συνδέεται με χαμηλή επίδοση και το παιδί δεν μπορεί να συγκεντρωθεί στις δραστηριότητες που γίνονται, είναι ευερέθιστο και πολλές φορές επιθετικό. Επίσης μπορεί να εμφανίσει δυσκολίες στο φαγητό, και να αρνείται να πάει στο σχολείο.  Προσκολλάται έντονα στους γονείς, ανησυχεί και φοβάται ότι τα άτομα προσκόλλησης θα πάθουν κάτι κακό μετά από τον αποχωρισμό του. Στην ενήλικη ζωή μπορεί να εξελιχθεί σε κοινωνική φοβία ή κατάθλιψη. Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή. Συχνότητα εμφάνισης: 3%-4%. Ηλικία έναρξης 10-12 ετών. Χαρακτηρίζεται από υπερβολικό και ανεξέλεγκτο άγχος (με τον όρο «υπερβολικό» εννοούμε ότι η ανησυχία είναι δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με τα γεγονότα ή την κατάσταση και με τον όρο «ανεξέλεγκτο» εννοούμε ότι τη στιγμή που το άτομο βιώνει άγχος δυσκολεύεται ή αδυνατεί να το αναχαιτίσει ή να το ελέγξει). Ο ορισμός βασίζεται όχι τόσο στο ποιο είναι το αντικείμενο της ανησυχίας (π.χ. βαθμοί, υγεία/ασφάλεια, ακρίβεια στην ώρα, οικογενειακά θέματα, απόδοση στα αθλήματα), αλλά στον επίμονο και παράλογο/αβάσιμο χαρακτήρα της. Παιδιά και έφηβοι  ανησυχούν κυρίως για τις ικανότητές τους, την αποδοχή τους και την καταλληλότητα της συμπεριφοράς τους κατά το παρελθόν ή και στο μέλλον. Επίσης, διάφορα αναμενόμενα μελλοντικά γεγονότα και άγνωστες καταστάσεις αποτελούν επίκεντρο ανησυχίας. Άλλα παιδιά ανησυχούν υπερβολικά ότι δεν θα φανούν συνεπή, συμπεριφέρονται σχολαστικά και τελειοθηρικά και είναι πολύ αυστηρά με τον εαυτό τους, δίνοντας την εικόνα των δύσκαμπτων και αντιδραστικών ατόμων. Τα παιδιά και οι έφηβοι που πάσχουν από αυτή την διαταραχή συχνά αναζητούν κάποιον να τους καθησυχάσει ή να εγκρίνει τις πράξεις τους, αλλά αυτό μόνο προσωρινή ανακούφιση προσφέρει.Παρατηρούνται συμπτώματα μυϊκής τάσης ή /και υπερέντασης/κινητικής ανησυχίας, καθώς και δυσκολίες συγκέντρωσης. Σωματικά ενοχλήματα, όπως κεφαλαλγία, κοιλιακά άλγη, ναυτία, εφίδρωση, κόπωση και διαταραχή του ύπνου είναι συνήθη. Σχολική άρνηση:  Μεγάλη δυσκολία στην παρακολούθηση του σχολείου που οδηγεί σε μεγάλα διαστήματα απουσίας. Μεγάλη συναισθηματική αναστάτωση, που περιλαμβάνει υπερβολικό φόβο, εκρήξεις οργής και σωματικά συμπτώματα, όταν το παιδί αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο να πάει σχολείο. Παραμονή στο σπίτι εν γνώσει των γονιών, ενώ θα έπρεπε να βρίσκεται στο σχολείο.Απουσία αντικοινωνικής συμπεριφοράς, δηλαδή δεν κλέβει, δεν ψεύδεται και δεν προκαλεί καταστροφές. Συχνότητα: 1%-5% των παιδιών σχολικής ηλικίας (ίδια συχνότητα σε αγόρια και κορίτσια). Όσο πλησιάζει η ώρα να πάει το παιδί στο σχολείο, εμφανίζει διάφορα σωματικά συμπτώματα, όπως μυϊκή τάση, δυσκολίες στην αναπνοή, κεφαλαλγία, κοιλιακά άλγη και χλομάδα. Έχει διαπιστωθεί ότι συχνά υπάρχει μεγάλη εξάρτηση του παιδιού από τους γονείς ή ότι οι γονείς έχουν υπερπροστατευτική και αγχώδη συμπεριφορά. Ο φόβος αποχωρισμού είναι πιο συχνός στα μικρότερα παιδιά, ενώ ο φόβος του δασκάλου είναι πιο συχνός σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, οχυρώνονται πίσω από το πρόβλημά τους, και έτσι γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τους γονείς να τα εξαναγκάσουν να πάνε σχολείο. Λοιπές αγχώδεις διαταραχές: κοινωνικό άγχος, κρίσεις πανικού, ιδεοψυχαναγκαστικη διαταραχή, ειδική φοβία, διαταραχή μετά από τραυματικό στρες (βλ. αγχώδεις διαταραχές) αγχώδης διαταραχή οφειλόμενη σε χρήση ουσιών. Ως προς την θεραπεία, όπως ισχύει και για τους ενηλίκους, η γνωσιακή- συμπεριφορική παρέμβαση είναι η πιο αποτελεσματική όπως και η φαρμακοθεραπευτική αντιμετώπιση  όπου κριθεί απαραίτητη.   Βασιλαδιώτη Βασιλική Ψυχολόγος