Παθογενετικοί μηχανισμοί κυτταρίτιδας

Λιποκύτταρα και αύξηση σωματικού βάρους

Έχει παρατηρηθεί ότι οι γυναίκες έχουν την τάση να συγκεντρώνουν το περίσσευμα του σωματικού τους βάρους στα γόνατα, τους γλουτούς, τα ισχία και τους μηρούς, ενώ οι άνδρες στο θώρακα, τα άνω άκρα, το πρόσωπο και το λαιμό. Όταν οι γυναίκες αποκτούν περιττό βάρος, τα επιπλέον κιλά μαζεύονται στο κάτω μέρος του σώματός τους, ενώ όταν χάνουν περιττό βάρος, τα κιλά χάνονται από το ανώτερο μέρος του σώματός τους. Στην πραγματικότητα, όσο περισσότερο επιμένουν οι υπέρβαρες αυτές γυναίκες στην τήρηση αυστηρής δίαιτας, τόσο περισσότερο λεπταίνει το άνω μέρος του σώματός τους, ενώ αν οι γυναίκες αυτές σταματήσουν για οποιοδήποτε λόγο τη δίαιτα, παίρνουν επιπλέον κιλά στο κάτω μέρος του σώματός τους. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η απόκτηση σώματος σε σχήμα «αχλαδιού». Αυτό γίνεται γιατί τα λιποκύτταρα των περιοχών του σώματος, στα οποία εμφανίζεται συχνότερα η κυτταρίτιδα, αντιδρούν με διαφορετικό τρόπο στην κατανάλωση λίπους, σε σχέση με τα λιποκύτταρα άλλων περιοχών του σώματος. Είναι πιο ενεργά, πιο «πεινασμένα» και άρα πιο ικανά να αποθηκεύσουν λίπος απ’ ότι τα λιποκύτταρα των υπόλοιπων περιοχών του ανθρώπινου σώματος. Επιπλέον έχουν σαφώς μικρότερη ικανότητα απελευθέρωσης του αποθηκευμένου λίπους στην κυκλοφορία. Έτσι αν για παράδειγμα το σωματικό μας βάρος αυξηθεί κατά εφτά κιλά λίπους, τότε έξι από αυτά θα αποθηκευτούν σε περιοχές επιρρεπείς για να αναπτύξουν κυτταρίτιδα και μόνο το ένα κιλό θα αποθηκευτεί σε όλες τις υπόλοιπες περιοχές. Αντίστροφα, αν το σωματικό μας βάρος μειωθεί κατά εφτά κιλά λίπους, τότε μόνο το ένα από αυτά θα απορροφηθεί από περιοχές επιρρεπείς για να αναπτύξουν κυτταρίτιδα και έξι κιλά θα απορροφηθούν από όλες τις υπόλοιπες περιοχές. Όσο συνεχίζεται αυτός ο κύκλος εναλλαγής πρόσληψης και απώλειας βάρους, τόσο η κατάσταση επιδεινώνεται. Με το απλό αυτό παράδειγμα γίνεται αντιληπτό, πόσο σημαντικό είναι η διατήρηση σταθερού του σωματικού βάρους και η αποφυγή απότομων αυξομειώσεων του καθόλη τη διάρκεια της ζωής. Πρόσφατα, ανακαλύφθηκε ένας νέος κυτταρικός υποδοχέας των λιποκυττάρων, ο οποίος αφορά τον ανδρικό πληθυσμό και παρουσιάζει υψηλότερες συγκεντρώσεις στις περιοχές του ανδρικού σώματος, οι οποίες είναι πιο επιρρεπείς στην ανάπτυξη κυτταρίτιδας.

Υγιής αιματική παροχή

Η εμφάνιση της κυτταρίτιδας ακολουθεί τη διαταραχή της αιματικής κυκλοφορίας. Η διατήρηση φυσιολογικής αιματικής ροής στους λιπώδεις ιστούς είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη της κυτταρίτιδας. Η ροή του αίματος εξασφαλίζεται μέσω της φυσιολογικής καρδιακής λειτουργίας. Έτσι η καρδιά παίζει το ρόλο της φυσιολογικής αντλίας και τα αγγεία το ρόλο των φυσικών αγωγών παροχής του αίματος στους ιστούς. Όταν τελικά οι αρτηρίες φτάνουν στους περιφερικούς ιστούς, έχουν διακλαδιστεί σε πολύ μικρά και λεπτά τριχοειδή. Τα τριχοειδή αναμιγνύονται με τα κύτταρα του ιστού-στόχου. Στο σημείο αυτό, διαχέεται υγρό από τα τριχοειδή στο μεσοκυττάριο χώρο. Μέσω του υγρού αυτού μεταφέρονται στα κύτταρα το οξυγόνο και τα θρεπτικά συστατικά. Τα τριχοειδή εκείνα τα οποία προσφέρουν οξυγονωμένο αίμα στους ιστούς είναι γνωστά ως «μικροκυκλοφορία». Στη συνέχεια το οξυγόνο και τα θρεπτικά στοιχεία χρησιμοποιούνται από τα κύτταρα για παραγωγή ενέργειας. Όλη αυτή η διαδικασία είναι γνωστή ως κυτταρική αναπνοή. Τα άχρηστα βιολογικά προϊόντα αυτής της διαδικασίας είναι διοξείδιο του άνθρακα, νερό, γαλακτικό οξύ και διάφορες τοξίνες. Όλα αυτά τα άχρηστα προϊόντα απομακρύνονται από τους ιστούς μέσα από τις φλέβες. Αδυναμία απομάκρυνσης αυτών των τοξικών προϊόντων είναι δυνατόν να οδηγήσει σε κάποιου βαθμού ιστική καταστροφή. Τα αιμοφόρα αγγεία των κάτω άκρων περιβάλλονται από μύες. Όταν αυτοί οι μύες συσπώνται, εξασκούν πίεση στις φλέβες και τα λεμφαγγεία, με αποτέλεσμα την παροχέτευση αίματος και λέμφου προς την καρδιά. Η παρουσία βαλβίδων στις φλέβες αποτρέπει πιθανή ροή του αίματος με αντίστροφη κατεύθυνση. Το ενδαγγειακό υγρό διαπερνά τα τοιχώματα των τριχοειδών και διαχέεται στους ιστούς. Το υγρό αυτό λέγεται πια μεσοκυττάριο και είναι υπεύθυνο για τη θρέψη των ιστών και την απομάκρυνση των τοξικών προϊόντων του κυτταρικού μεταβολισμού. Το μεγαλύτερο ποσοστό του μεσοκυττάριου υγρού μαζεύεται από τις φλέβες, ενώ το υπόλοιπο μαζεύεται από τα λεμφαγγεία. Υπάρχει μια περιοχή στο πέλμα του ποδιού, η οποία διευκολύνει επίσης την αντανακλαστική επιστροφή της λέμφου. Ο ινώδης ιστός του πέλματος περιέχει πολυάριθμους υποδοχείς οι οποίοι, όταν ερεθιστούν προκαλούν την επιστροφή της λέμφου στην κεντρική κυκλοφορία. Το αντανακλαστικό αυτό χρησιμοποιείται, πολλές φορές υποσυνείδητα, από ανθρώπους που είναι υποχρεωμένοι να στέκονται ακίνητοι συνεχώς για πολλές ώρες. Ελαφρά κίνηση του ποδιού είναι ικανή να διατείνει το πέλμα και να ενεργοποιήσει το αντανακλαστικό επαναφοράς της λέμφου. Η ενεργοποίηση των γαστροκνημίων μυών όταν στεκόμαστε στα ακροδάκτυλα, βελτιώνει επίσης τη φλεβική και τη λεμφική κυκλοφορία. Οι χορευτές, οι οποίοι χρησιμοποιούν κατά κόρον το πέλμα στις κινήσεις του, ενεργοποιούν συνεχώς το πελματιαίο αντανακλαστικό με αποτέλεσμα να εξασφαλίζουν ταχεία επιστροφή του αίματος στην καρδιά και να διατηρούν έτσι πάντα λεπτά πόδια. Η επιστροφή της λέμφου και του φλεβικού αίματος στην καρδιά βοηθιέται επίσης από τις κινήσεις του διαφράγματος και των κοιλιακών μυών κατά την αναπνοή. Οι αρτηρίες, οι φλέβες και τα λεμφαγγεία αποτελούν τρία παροχετευτικά συστήματα που συνεργάζονται μεταξύ τους. Σκοπός της συνεργασίας είναι η καλή θρέψη του λιπώδους ιστού και η απομάκρυνση των τοξικών μεταβολικών προϊόντων και του μεσοκυττάριου υγρού. Πιθανή υπολειτουργία των αρτηριών, των φλεβών ή των λεμφαγγείων οδηγεί στην εμφάνιση κυτταρίτιδας. Στις γυναίκες, η τάση απόκτησης βάρους στο κάτω μέρος του σώματος, δεν οδηγεί αναγκαστικά στην ανάπτυξη κυτταρίτιδας. Ωστόσο, αφού η κυτταρίτιδα εκδηλώνεται στο λιπώδη ιστό, είναι λογικό να εντοπίζεται ακριβώς στις περιοχές κείνες στις οποίες προτιμάται από τον οργανισμό να αποθηκεύεται λίπος. Ανάπτυξη κυτταρίτιδας, παρατηρείται σε περίπτωση καταστροφής του λιιπώδους ιστού. Έχουν διαπιστωθεί τρεις παράγοντες υπεύθυνοι για την καταστροφή αυτή του λιπώδους ιστού: ανεπαρκής αιματική παροχή μέσω της μικροκυκλοφορίας, ανεπαρκής φλεβική και ανεπαρκής λεμφική παροχέτευση. Οι παράγοντες αυτοί δε λειτουργούν ανεξάρτητα, αλλά αλληλεπιδρούν ισχυρά μεταξύ τους. Ο βαθμός της σοβαρότητας της παρατηρούμενης κυτταρίτιδας εξαρτάται άμεσα από την ποσότητα του κατεστραμμένου λιπώδους ιστού.

Φλέβες

Η απομάκρυνση του αίματος από τους ιστούς γίνεται μέσω της φλεβικής κυκλοφορίας. Η φλεβική παροχέτευση παίζει σημαντικό ρόλο στη διαφύλαξη της υγείας του λιπώδους ιστού. Το αίμα, το οποίο τώρα μεταφέρει διοξείδιο του άνθρακα και άχρηστα μεταβολικά προϊόντα, αθροίζεται από τους ιστούς μέσω των τριχοειδών. Οι φλέβες συντελούν στην εξουδετέρωση των άχρηστων μεταβολικών προϊόντων και απελευθερώνουν το διοξείδιο του άνθρακα στους πνεύμονες. Ωστόσο αν η ροή της φλεβικής κυκλοφορίας ελαττωθεί για οποιοδήποτε λόγο, τότε αναπτύσσεται ανάδρομη πίεση η οποία επεκτείνεται από τις φλέβες στους ιστούς. Έτσι η μερική ανεπάρκεια του φλεβικού αποχετευτικού συστήματος οδηγεί σε αυξημένη συγκέντρωση τοξικών μεταβολικών προϊόντων στους ιστούς και κατά συνέπεια σε καταστροφή τόσο των φλεβικών τοιχωμάτων όσο και των ίδιων των ιστών. Φλεγμονή των φλεβικών τοιχωμάτων οδηγεί σε σταδιακή εξασθένισή τους και σε απελευθέρωση ουσιών με αυξημένη τοξικότητα. Οι ουσίες αυτές, με προεξάρχον το αραχιδονικό οξύ, προκαλούν επιπλέον φλεγμονώδη βλάβη της περιοχής, η οποία χαρακτηρίζεται πλέον από εξοιδημένους επώδυνους ιστούς. Όταν τα φλεβικά τοιχώματα εξασθενήσουν αρκετά, το αίμα λιμνάζει στους ιστούς, προκαλώντας επίταση του πόνου και της φλεγμονής. Μερικές από τις προκαλούμενες αλλοιώσεις είναι εμφανείς μακροσκοπικά, ενώ άλλες απαιτούν τη χρήση μικροσκοοπίου για να παρατηρηθούν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι φλεβικοί κλάδοι διατείνονται σημαντικά, με αποτέλεσμα το σχηματισμό κιρσών. Οι μεγαλύτερες φλέβες διογκώνονται, ενώ οι μικρότερες φλέβες απλά σπάνε, απελευθερώνοντας αίμα στους γύρω ιστούς. Όλες οι παραπάνω φλεβικές αλλοιώσεις οφείλονται σε αυξημένη φλεβική πίεση και μπορούν να οδηγήσουν σε ανάπτυξη κυτταρίτιδας. ¨όταν οι φλέβες φτάσουν σε αυτό το επίπεδο έκπτωσης της λειτουργίας τους δε μπορούν να απομακρύνουν αίμα από τους ιστούς, με αποτέλεσμα να αυξάνει επιπλέον η ανάδρομη πίεση προς τους ιστούς. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος: αυξημένη φλεβική πίεση οδηγεί σε επίταση της φλεβικής καταστροφής, η οποία με τη σειρά της αυξάνει ακόμη περισσότερο τη φλεβική πίεση.

Λεμφική παροχέτευση

Το μεσοκυττάριο υγρό αθροίζεται και παροχετεύεται μέσω των λεμφαγγείων. Η σημασία του λεμφικού συστήματος παρατηρήθηκε για πρώτη φορά από έναν αυστριακό γιατρό, τον Emil Vodder και τη γυναίκα του, στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά του λεμφικού συστήματος είναι η ευθραυστότητα των αγγείων του. Ο dr. Vodder ήταν ο πρώτος που τόνισε την ανάγκη σεβασμού της λεπτεπίλεπτης ανατομίας του λεμφικού συστήματος. Πρόσφατο πείραμα κατέδειξε ότι το φλεβικό δίκτυο ασθενών γυναικών με προβλήματα κυτταρίτιδας, οι οποίες ελέγχθηκαν με τη μέθοδο της λεμφαγγειογραφίας, ήταν ανεπαρκές. Η λεμφαγγειογραφία, ως ιατρική πράξη, είναι πιθανά αρκετά επώδυνη και δεν είναι απαραίτητη για τη διαγνωστική προσέγγιση της κυτταρίτιδας, αλλά η ανωτέρω ιατρική μελέτη χρησίμευσε στο να καταδείξει ότι η αποτελεσματική θεραπεία της κυτταρίτιδας πρέπει να στοχεύει και στην αποκατάσταση της ελαττωμένης λεμφικής παροχής. Η λέμφος είναι το υγρό, το οποίο διαπηδά το τοίχωμα των αγγείων και τροφοδοτεί τα κύτταρα με οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά. ¨όταν η λέμφος εκτελέσει την αποστολή της, παροχετεύεται μέσω των λεμφαγγείων, συντελώντας στην απομάκρυνση τοξινών από τους ιστούς. Ωστόσο, τα λεμφαγγεία είναι εξαιρετικά εύθραυστα και μπορούν εύκολα να σπάσουν ή να συμπιεστούν από εξωτερική πίεση, με αποτέλεσμα διαταραχή της λεμφικής κυκλοφορίας. Αν η ροή επιβραδυνθεί, η πίεση μέσα στους ιστούς αυξάνει και η λέμφος λιμνάζει. Η λέμφος είναι πλούσια σε πρωτεΐνες, με μάλλον ζελατινώδη σύσταση, η οποία σε ομαλές συνθήκες ρέει κανονικά. όταν όμως η ροή επιβραδυνθεί, η λέμφος γίνεται περισσότερο παχύρρευστη. Οι πρωτεΐνες διαχωρίζονται από τη λέμφο, συγκολλώνται μεταξύ τους και πήζουν, σχηματίζοντας παχιές ίνες. Το λεμφικό υγρό γίνεται έτσι ακόμη πιο παχύρρευστο και η ροή επιβραδύνεται ακόμη περισσότερο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ακόμη ενός φαύλου κύκλου. Με την πάροδο του χρόνου οι ίνες των πηγμένων πρωτεϊνών, παχαίνουν όλο και περισσότερο με επικόλληση νέων πρωτεϊνών ή με τη συνέργια των ινοβλαστών. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι όταν οι ινοβλάστες στερηθούν οξυγόνου και θρεπτικών στοιχείων, παράγουν ακανόνιστες, ανώμαλες ίνες κολλαγόνου. Στην περίπτωση που περιγράφηκε παραπάνω, οι ινοβλάστες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα συσσωματώματα των πρωτεϊνών ως βάση για το σχηματισμό παχιών ινών κολλαγόνου. Οι ίνες αυτές, καθώς παχύνονται συνέχεια με την επίδραση των ινοβλαστών, σχηματίζουν μια διάταξη εν είδει μελικυρήθρας γύρω από τα λιποκύτταρα. Υγρό παγιδεύεται μεταξύ των κυττάρων και των ινών, με αποτέλεσμα την ακόμη περισσότερη αύξηση της ιστικής πίεσης. Η αύξηση της ιστικής πίεσης πάλι με τη σειρά της μποδίζει την ελεύθερη αιματική ροή, με αποτέλεσμα τη μείωση της φυσιολογικής αιματικής παροχής και την εκτροπή σημαντικού ποσοστού του αρτηριακού αίματος στους γύρω ιστούς. Σε σοβαρές περιπτώσεις, οι ίνες που περικυκλώνουν το λίπος και το μεσοκυττάριο υγρό, μπορούν να απομονώσουν μεγάλους όζους, οι οποίοι ονομάζονται στεατώματα. Αυτά τα στεατώματα, προβάλλουν στην επιφάνεια του δέρματος και δίνουν τη χαρακτηριστική μακροσκοπική εικόνα της κυτταρίτιδας. Η παρατηρούμενη εκτροπή της αρτηριακής παροχής προκαλεί στα κύτταρα της περιοχής και ειδικότερα στους ινοβλάστες, σημαντική στέρηση οξυγόνου και θρεπτικών στοιχείων. Το αποθηκευμένο στα λιποκύτταρα λίπος δεν μπορεί πλέον να μεταβολιστεί και παραμένει παγιδευμένο μέσα στις ινώδεις κάψες που έχουν σχηματιστεί γύρω από τα λιποκύτταρα.   Σταύρος |Αρχοντάκης Αισθητικός - Ιατρός Περιοδικό : Αισθητική σήμερα