Η μουσική είναι τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο άνθρωπος και οι θεραπευτικες της ιδιότητες είναι γνωστές από τότε που ξεκίνησε η ιστορία της. Γραπτές αναφορές για τις ιδιότητες της μουσικοθεραπείας βρίσκουμε στους αρχαίους Αιγυπτιακούς παπύρους που χρονολογούνται από το 1550 π.Χ. Οι Πέρσες και οι Ινδοι πίστευαν ότι ο κόσμος προήλθε από ηχητικά ερεθίσματα που ρποήλθαν από τα βάθη του χάους, ενώ οι Αιγύπτιοι ότι ο θεός έφτιαξε τον κόσμο με την φωνή και όχι με την σκέψη ή την πράξη.
Τα δυο μοντέλα μουσικοθεραπείας που ξεχώρισαν κατά την ελληνική αρχαιότητα είναι του Αριστοτέλη, οι οπαδοί του οποίου έδιναν μεγάλη σημασία στο συγκινησιακό μέρος της μουσικής, το οποίο όπως πίστευαν έχει επίδραση στα συναισθήματα και του Πυθαγόρα που ανακάλυψε την αριθμητική σχέση των δονήσεων 2 ήχων ενός διαστήματος. Ο Πυθαγόρας πίστευε ότι η μουσική επαναφέρει την αρμονία στην ψυχή του ατόμου, πράγμα απαραίτητο για την σωματική και ψυχική του ευεξία.
Στις μέρες μας, ως πρόδρομος της μουσικοθεραπείας θεωρείται ο Εμίλ Νταλκρόζ (1865-1950). Στην Αμερική μελετήθηκε η επίδραση της μουσικοθεραπείας σε τραυματίες πολέμου με θετικά αποτελέσματα. Τα ίδια αποτελέσματα διαπιστώθηκε ότι έχει η μουσική σε ψυχικά ασθενείς σύμφωνα με μελέτες που έγιναν σε ψυχιατρικές κλινικές. Σε αρκετές χώρες οι σπουδές πάνω στην μουσικοθεραπεία είναι πανεπιστημιακού επιπέδου.
Μελέτες έδειξαν ότι η μουσική επιρρεάζει τόσο τα φυτά, όσο και τα ζώα και μάλιστα ανάλογα με τον ήχο η ανταπόκριση είναι είτε θετική είτε αρνητική.
Οι μελέτες για την επίδραση της μουσικής στον οργανισμό του ανθρώπου άρχισαν στα τέλη του 19ου αιώνα με αποτέλεσμα να διαπιστωθεί ότι έχει επίδραση στο νευροφυτικό σύστημα, στον σφυγμό, στην κινητικότητα, στον φλοιό του εγκεφάλου, ακόμα και στην κυκλοφορία του αίματος. Τώρα γίνονται μελέτες για την πιθανότητα επιρροής της μουσικής σε καρδιοπαθείς. Πειράματα που έγιναν στην Αγγλία έδειξαν ότι ο οργανισμός μας αντιδρά στα διάφορα ηχητικά ερεθίσματα και κατά την διάρκεια του ύπνου.
Ο άνθρωπος, από την εποχή που ακόμα είναι έμβρυο, έρχεται σε επαφή με τον ήχο αντιλαμβανόμενος τα πάντα, από τις δονήσεις του σώματος της μητέρας μέχρι τον χτύπο της καρδιάς και την αναπνοή της. Έχει αποδειχτεί ότι η μουσικοθεραπεία είναι απαραίτητη στον άνθρωπο από την στιγμή που θα γίνει η σύλληψή του στην μήτρα της μητέρας του. Η σχέση που έχει το έμβρυο με την μουσική μπορεί να εξηγήσει το γεγονός ότι κατά την εφηβεία ακούνε μουσική σε μεγάλη ένταση. Αυτό γίνεται γιατί θέλουν να ακούμε την μουσική με όλο το σώμα τους και όχι μόνο με την ακοή. Η μουσική έχει ευεργετική επίδραση και σε παιδιά με νοητική υστέρηση, τυφλούς και γενικά στα άτομα με ειδικές ανάγκες.
Η μουσική είναι ένας ευαίσθητος οδηγός για την εξερεύνηση τόσο των συγκινησιακών, όσο και των συναισθηματικών αντιδράσεων, ενσυνείδητων και υποσυνείδητων.
Η μουσικοθεραπεία δημιουργεί μια σχέση μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου ή της ομάδας θεραπείας. Στην συνέχεια μπαίνει και ένας τρίτος παράγοντας που είναι η μουσική και είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των άλλων παραγόντων. Ο σκοπός του θεραπευτή είναι να κάνει σωστό χειρισμό της μουσικής με σκοπό να φέρει μια ισορροπία και να έχει ευεργετικά αποτελέσματα για τον ασθενή.
Η εφαρμογή της μουσικοθεραπείας έχει δυο βασικά στάδια:
- Την διάγνωση κατά την οποία ο θεραπευτής προσπαθεί να βρει την ηχητική ταυτότητα του ασθενούς ή της ομάδας. Προσπαθεί δηλαδή να βρει το σύνολο των ήχων στους οποίους είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι, το είδος της σύνθεσης ή του μουσικού οργάνου που έχουν θετική ανταπόκριση.
- Τις συνεδρίες όπου ο θεραπευτής ψάχνει να βρει διόδους επικοινωνίας, με αρχικό σκοπό να προκαλέσει μια εκτόνωση και στην συνέχεια ένα άνοιγμα στην ζωή και τις κοινωνικές ομάδες. Ο θεραπευτής κάνει μια συζήτηση με τον ασθενή ώστε να δει την προσωπικότητα και τα προβλήματα του ατόμου. Αφού τα καταγράψει, προχωράει σε μια σειρά πιο εξειδικευμένων ερωτήσεων βασιζόμενος σε ένα ερωτηματολόγιο και τελειώνει την όλη διαδικασία με ένα test σε “μη λεκτικό επίπεδο”, όπως ονομάζεται, που χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες:
- Την εξέταση της μουσικής και ηχητικής ευαισθησίας, όπου εξετάζεται η και καταγράφεται η αντίδραση του ασθενή σε μουσικά κομμάτια με ταυτόχρονη καταγραφή των αυθόρμητων αντιδράσεών του σε κάποιο χώρο με πολλά μουσικά όργανα.
- Την εξέταση της μουσικής προβολής, που έχει ως στόχο τον όσο το δυνατό ακριβέστερο εντοπισμό της μουσικής δεκτικότητας του ασθενή ή της ομάδας.
- Την εξέταση της δημιουργικότητας κατά την οποία ο ασθενής αφήνεται να διαλέξει ένα όργανο μέσα από μια ομάδα μουσικών οργάνων και να το χρησιμοποιήσει όπως θέλει ο ίδιος.
Μέσα από την μουσική μπορούμε να ερευνήσουμε την προσωπικότητα του ατόμου βοηθούμενοι από μια σειρά ερωταπαντήσεων. Το test αυτό έχει 24 μουσικούς συνδυασμούς και ζητείται από τον ασθενή να βάλει έναν σταυρό αν του αρέσει το κομμάτι και δυο αν του αρέσει υπερβολικά. Συνδυαζόμενο με την γνώση των ψυχικών επιπτώσεων που έχει η μουσική, οι απαντήσεις αυτού του τεστ μπορεί να μας δώσουν πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την προσωπικότητα του ασθενούς. Κάνοντας μια σύγκριση στα τεστ όσων είχαν παρόμοια συμπτώματα, όπως άγχος, διαπιστώθηκε ότι είχαν δώσει παρόμοιες απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο.
Η ολοκλήρωση της ατομικής θεραπείας με την βοήθεια της μουσικής έχει τρεις φάσεις:
- Στην πρώτη φάση οι διάφοροι ήχοι, ρυθμοί και μερικές λεκτικές παροτρύνσεις έχουν σκοπό να προκαλέσουν την έκρηξη-κάθαρση (συγκινησιακή εκτόνωση).
- Στην επόμενη φαση ολοκληρώνεται η παρατήρηση του ασθενούς σε μη λεκτικό επίπεδο και
- Στην τρίτη φάση ο θεραπευτής, αφού έχει φτάσει σε ένα καλό επίπεδο αυτογνωσίας, θα πρέπει να καταλάβει τις αντιδράσεις του ασθενούς στα διάφορα ηχητικά μηνύματα έχοντας σε έλεγχο και ισορροπία τις δικές του αντιδράσεις, με απώτερο σκοπό να καταλάβει, όσο το δυνατό πιο αντικειμενικά, τις ανάγκες του ασθενούς.
Η τρίτη αυτή φάση είναι το πολυτιμότερο στοιχείο θεραπείας για τον θεραπευτή.
Για να έχουν αποτέλεσμα οι θεραπείες θα πρέπει οι ομάδες που οργανώνονται από τον θεραπευτή να μην έχουν πολλά άτομα. Ο χώρος των θεραπειών θα πρέπει να είναι ηχητικά μονωμένος, να έχει καλή ακουστική και πολλά μαξιλάρια. Επίσης τα μουσικά όργανα στον χώρο της θεραπείας καλό είναι να υπερβαίνει τα υπό θεραπεία άτομα. Τέλος, καλό θα είναι όλοι να φοράνε ελαφριά ρούχα.
Επίσης καλό θα ήταν για όλους, εκτός του θεραπευτή, να έχουν έναν συνθεραπευτή που θα παίζει τον ρόλο του ενεργητικού παρατηρητή.
Οι ομάδες αυτές αποτελούν μια μικρογραφία της κοινωνίας και επομένως το άτομο λειτουργεί σε συνάρτηση πάντα με τους υπόλοιπους.
Όσοι μουσικοθεραπευτές δουλεύουν με ασθενείς ή ομάδες που βρίσκονται σε νοσηλεία σε κάποιο θεραπευτικό κέντρο, πρέπει να έχουν στενή συνεργασία με τους γιατρούς και τους υπευθύνους του κέντρου έτσι ώστε οι εργασίες των ατόμων (ή των ομάδων) που θα δεχτούν τις επιδράσεις της μουσικοθεραπείας να γίνονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Όπως όλες οι θεραπείες, ακόμα και οι εναλλακτικές, δεν πρέπει να σταματάνε απότομα γιατί κάθε θεραπεία “δημιουργεί” σχέση εξάρτησης και μια απότομη διακοπή μπορεί να είναι επικίνδυνη.
Μπορεί να εφαρμοστεί με πολλούς τρόπους και σε πολλές περιπτώσεις είναι αρκετό να προσαρμοστεί ο θεραπευτής με το άτομο και τον χώρο.
Οι κυριότερες μέθοδοι θεραπείας είναι:
- Οι δεκτικές μέθοδοι που στηρίζονται στην ακρόαση.
- Οι ενεργητικές μέθοδοι που στηρίζονται στη μουσική ή ηχητική δημιουργία.
- Οι ατομικές τεχνικές που εφαρμόζονται σε μεμονωμένα άτομα.
- Οι ομαδικές τεχνικές οι οποίες εφαρμόζονται σε ομάδες.
Οι δυο πρώτες μέθοδοι μπορούν να εφαρμοστούν μαζί ή να συνδυαστούν και με άλλες “μορφές έκφρασης”, όπως είναι ο χορός.
Από τα παραπάνω οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η μουσική είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο που, αν χρησιμοποιηθεί σαν θεραπευτικό μέσο, μπορεί να έχει πολύ καλά αποτελέσματα. Βέβαια σε μερικές περιπτώσεις χρειάζεται προσοχή όπως είναι αυτές της απόπειρας αυτοκτονίας, της βαριάς κατάθλιψης, ακόμα και σε καταστάσεις επιληψίας.
Χαράλαμπος Καλλίνικος
Φυσικοθεραπευτής
Εύη Ζάρπα
Αξιολογήστε το Άρθρο