Μικρόβια δράση και άμυνα του οργανισμού

 

Παθολόγος δράση των μικροβίων

Η ικανότητα που έχουν τα μικρόβια να προκαλούν διαταραχές στην ανθρώπινη υγεία, ονομάζεται “παθογόνος δράση των μικροβίων” ή “λοιμογόνος δράση”.   Η παθογόνος δράση εξαρτάται:   -   Από την παρουσία ελύτρου στο σώμα του μικροβίου (το έλυτρο είναι σχηματισμός που περιβάλλει το μικροβιακό σώμα και το προστατεύει από την φαγοκυττάρωση, αλλά και την βλαπτική δράση των αντισωμάτων κλπ.).   -    Από την παρουσία στο τοίχωμα του μικροοργανισμού ορισμέ-νων τοξικών ουσιών, που λέγονται ενδοτοξίνες και έχουν λιπο-σακχαριδική σύσταση. Τα κατά GRAM αρνητικά μικρόβια πα-ράγουν ενδοτοξίνες.   -    Από την παραγωγή και την έκκριση διάφορων τοξικών ουσιών που λέγονται εξωτοξίνες και είναι λευκωματώδεις. Τα κατά GRAM θετικά μικρόβια παράγουν εξωτοξίνες.     Άμυνα του οργανισμού

1. φυσική άμυνα

  Επιτυγχάνεται και ασφαλίζεται με τα εξής μέσα:   -    Με το δέρμα, που επενδύει την εξωτερική επιφάνεια του σώμα-τος και με τους βλεννογόνους, που επενδύουν το πεπτικό, το α-ναπνευστικό, το ουροποιητικό και γεννητικό σύστημα και εμπο-δίζουν την είσοδο ή την δράση, κατά το δυνατό, διάφορων βλα-πτικών παραγόντων.   -    Με διάφορα κύτταρα: τα πολυμορφοπύρηνα λευκά αιμοσφαίρια και τα μεγάλα μονοπύρηνα που κινούνται σαν αμοιβάδες και βγαίνουν από τα τριχοειδή, τα ιστιοκύτταρα (που βρίσκονται ε-λεύθερα στους ιστούς) και τα κύτταρα του δικτυοενδοθηλιακού συστήματος. Τα κύτταρα αυτά “καταπίνουν” διάφορους παθο-γόνους μικροοργανισμούς και τους καταστρέφουν (φαγοκυττά-ρωση).   -    Με διάφορες αντιμικροβιακές ουσίες του αίματος (παράδειγμα οι λευκίνες, που παράγονγται από τα λευκά αιμοσφαίρια).   -    Με το υδροχλωρικό οξύ του στομάχου (καταστρέφει διάφορους παθογόνους μικροοργανισμούς).   -    Η φυσιολογική μικροβιακή χλωρίδα των βλεννογόνων ανταγω-νίζεται την ανάπτυξη μερικών μικροβίων.   -    Με τα αντιώματα.

2. Τεχνητή άμυνα

  Επιτυγχάνεται:   -    Με εμβόλια και ορούς. -    Με φάρμακα και άλλα μέσα.  

Ανοσία

Είναι η ικανότητα του οργανισμού να προφυλάσσεται από την βλαπτι-κή επίδραση των μικροοργανισμών και των τοξινών τους, ξένων λευκω-μάτων, φαρμάκων κλπ. σχηματίχοντας ειδικές λευκωματοειδείς ουσίες, που λέγονται αντισώματα.   Η ανοσία διακρίνεται σε:   -    Φυσική, όπου ο ανθρώπινος οργανισμός έχει “εκ γεννετής” ανο-σία π.χ. σε επιδημίες υπάρχουν πολλά άτομα που δεν προσβάλ-λονται από την νόσο.   -    Επίκτητη, όπου ο οργανισμός έχει αναπτύξει ανοσία μετά την γέννησή του με διάφορους τρόπους.   Η επίκτητη ανοσία διακρίνεται σε:   -    Ενεργητική. Είναι η ανοσία η οποία αποκτάταια αφού ο οργανι-σμός έρθει σε επαφή με μικρόβια (λοίμωξη, μόλυνση) οπότε λέγεται αυτόματη ή μετά από εμβολιασμό (χορήγηση εξασθενη-μένων μικροβίων) οπότε λέγεται τεχνητή.   -    Παθητική. Είναι η ανοσία που αποκτάται μετά την χορήγηση ορών (έτοιμα αντισώματα). Μορφή παθητικής ανοσίας είναι και η ανοσία των βρεφών τα οποία έχουν έτοιμα αντισώματα από την μητέρα τους (συγγενής ανοσία).  

Αντιγόνα και αντισώματα

Αντιγόνα μπορεί να είναι:   -    Παθογόνοι μικροοργανισμοί με τις τοξίνες τους. -    Διάφορα φάρμακα. -    Ουσίες που περιέχονται στις τροφές κλπ.   Τα αντιγόνα είναι κυρίως λευκοματοειδείς ουσίες.   Τα αντιγόνα είναι ουσίες που όταν εισέλθουν στον οργανισμό προκα-λούν την παραγωγή ειδικών λευκωματοειδών ουσιών που λέγονται αντι-σώματα και προορίζονται για την εξουδετέρωση των ανιτγόνων.   Τα αντισώματα που παράγονται είναι “κατά κανόνα” ειδικά για κάθε αντιγόνο.   Σχηματισμός αντισωμάτων   Τα αντιγόνα προσλαμβάνονται από τα μακορφάγα κύτταρα και τροπο-ποιούνται. Τα μακροφάγα κύτταρα είναι μεγάλα μονοπύρηνα του αίμα-τος, τα κύτταρα του δικτυοενδοθηλιακού συστήματος και τα ιστιοκύττα-ρα τα οποία βρίσκονται ελεύθερα στον συνδετικό ιστό, ενώ τα δικτυο-ενδοθηλιακά κύτταρα βρίσκονται στον σπλήνα, το ήπαρ, τον μυελό των οστών και τα λεμφογάγγλια.   Τα μακροφάγα κύτταρα δεν παράγουν αντοσώματα, αλλά μεταβιβά-ζουν τα αντιγόνα στα πλασματοκύτταρα και στα λεμφοκύτταρα και αυτά παράγουν τα αντισώματα.   Η ένωση του αντιγόνου με το αντίσωμα δεν έχει πάντα ωφέλιμη επί-δραση στον οργανισμό. Όταν το αντιγόνο είναι κάποιο μικρόβιο ή η τοξί-νη του, τότε η ένωση αυτή καταστρέφει το μικρόβιο ή την τοξίνη και ο οργανισμός προφυλάσσεται. Όταν όμως είναι άλλη ουσία π.χ. φάρμακο ή ξένο στον οργανισμό λεύκωμα που εισάγεται “παρεντερικώς” (οροί), τό-τε η ένωση προκαλεί διαταραχές που λέγονται αλλεργικές εκδηλώσεις οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν το άτομο στον θάνατο.  

Εμβόλια και οροί

  Τα εμβόλια είναι ειδικές ουσίες που περιέχουν εξασθενημένους μικρο-οργανισμούς ή τοξίνες ή προϊόντα τους και χορηγούνται συνήθως με ένε-ση, λωστε ο οργανισμός να αποκτήσει ανοσία χωρίς να νοσήσει. Οι εξα-σθενημένοι μικροοργανισμοί ή τα προϊόντα τους δεν έχουν σχεδόν καθό-λου λοιμογόνο δράση παρά μόνο αντιγονική έτσι ώστε ο οργανοσμός να αντιμετωπίσει μια μελλοντική λοίμωξη από αυτούς τους μικροοργανισ-μούς. Σε σπάνιες περιπτώσεις, όπου ο οργανισμός είναι πολύ εξασθενη-μένος μπορεί μικροοργανισμοί να επανακτήσουν την λοιμογόνο δράση τους και να προκαλέσουν νόσο.   Εμβόλια δεν υπάρχουν για όλα τα νοσήματα παρά μόνο για λίγα. Ανα-φέρουμε μερικά:   -    Αντιτυφο-παρατυφικό. -    Ανιτλυσσικό. -    Αντιφυματικό (BCC). -    Ευλογιάς.   -    Ιλαράς. -    Τριπλό εμβόλιο (διφιερλιτιδας - τετάνου - κοκκύτη). -    Πολιομυελίτιδας (Sabin, Salk). -    Αντιχολερικό κλπ.   Οι οροί είναι ειδικές ουσίες που περιέχουν έτοιμα αντισώματα και χο-ρηγούνται σε περιπτώσεις που θέλουμε ταχεία ανοσοποίηση του οργανι-σμού. Γίνονται σε περιπτώσεις που τα νοσήματα έχουν ταχύτατη εξέλιξη (λύσσα, τέτανος) ή σε περιπτώσεις που δεν διαθέτουμε δραστικό φάρμα-κο (νοσήματα από ιούς) ή τέλος σε περιπτώσεις που ο οργανισμός είναι πολύ εξαντλημένος, οπότε δεν μπορεί από μονος του να συνθέσει αντι-σώματα.   Οι οροί παίρνονται από ανθρώπους (ανθρώπιοι οροί - οροί αναρρω-νυόντων)ή παο ζώα (οροί ζώων).   Αναφέρουμε μερικούς ορούς:   -    Αντιδιφθεριτικός. -    Αντιτετανικός. -    Αντιλυσσικός. -    Αντιγαγγραινικός. -    Αντιαλλαντικός κλπ.  

Μικροβιακή χλωρίδα

  Είναι ένα σύνολο μικροβίων, μη παθογόνων για τον άνθρωπο, που βρί-σκονται σε διάφορους βλεννογόνους (στον βλεννογόνο του στόματος, του αναπνευηστικού και κυρίως στον βλεννογόνο του παχέως εντέρου).   Η χλωρίδα παρουσιάζει την εξής σημασία:   -    Συντείνει στην άμυνατου οργανισμού, γιατί εμποδίζει, ως έναν βαθμό, την ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών.   -    Συνθέτει βιταμίνες. Τα μικρόβια της εντερικής χλωρίδας συνθέ-τουν τις βιτανμίνες Β2, Β6, Β12 και Κ2, βιοτίνη και φυλλικό ο-ξύ. Μερικές από αυτές απορροφώνται και χρησιμοποιούνται από τον οργανισμό.   -    Υποβάλλουν σε σήψη διάφορες ουσίες. -    Ορισμένες φορές τα μικρόβια της χλωρίδας γίνονται παθογόνα.  

Μικροβιοφορείς

  Είναι οι άνθρωποι που περιέχουν στον οργανισμό τους μικρόβια είτε “συνεπεία” λοίμωξης, είτε “συνεπεία” μόλυνσης (υγιείς μικροβιοφορείς).   Οι μικροβιοφορείς μεταβιβάζουν τα μικρόβια στο περιβάλλον τους (μολύνουν ανθρώπους ή αντικείμενα ή τροφές κλπ.) με τα εκκρίματα και τα απεκκρίματά τους και είναι επικίνδυνοι γιατί μπορούν να προκαλέ-σουν επιδημίες π.χ. μερικές νοσοκόμες και γιατροί μπορούν να προκαλέ-σουν ενδοστομιακές επιδημίες.   Οι μικροοργανισμοί μεταδίδονται από τους ασθενείς ή τους υγιείς μι-κροβιοφορείς σε άλλα άτομα με τους εξής τρόπους:   -    Με τον αέρα (με τον “πταρμό”, την ομιλία, τον βήχα κλπ.). -    Με τις τροφές και το πόσιμο νερό (μολύνονται από τα απεκκρί-ματα των ασθενών). -    Με άμεση επαφή κλπ.   Όταν προσβληθεί ένας μεγάλος αριθμός ατόμων μιας περιοχής τότε λέμε ότι αναπτύσσεται επιδημία.   Η σημασία των υγιών μικροβιοφορέων στις επιδημίες είναι μεγάλη, γιατί παίζουν τον ρόλο του “μεταβιβαστή” και προκαλούν την επέκτασή τους.   Γι’ αυτό κάθε φορά που εμφανίζονται κρούσματα κάποιου λοιμώδους νοσήματος, πρέπει να απομονώνονται οι ασθενείς και να προσέρχονται “κατά το δυνατόν” οι υγιείς μικροβιοφορείς.   Δημήτριος Κρυπωτός Παθολόγος