Μεσογειακή αναιμία

Η Μεσογειακή αναιµία, είναι µια µορφή αναιµίας, που οφείλεται σε αδυναµία παραγωγής φυσιολογικών µορίων αιµοσφαιρίνης, λόγω βλάβης του γονιδίου που ελέγχει την παραγωγή της. Είναι κληρονομική ασθένεια.  Ανάλογα µε το ποια αλυσίδα δεν παράγεται στην κανονική της ποσότητα έχουµε και την αντίστοιχη Μεσογειακή Αναιµία. Αν η γενετική ανωµαλία αφορά την σύνθεση των β- αλυσίδων µιλάµε για Β-Μεσογειακή αναιµία ενώ, αν αφορά τη σύνθεση των α-αλυσίδων µιλάµε για Α-Μεσογειακή αναιµία.  Η γενετική ανωµαλία µεταβιβάζεται κληρονοµικά και έτσι απαντάται στην οµόζυγη και την ετερόζυγη µορφή της. Όταν ο ένας από τους δυο γονείς είναι οµοζυγώτης και ο άλλος είναι υγιής τότε όλα τα παιδιά που θα αποκτήσουν θα είναι ετεροζυγώτες. Ενώ όταν ο ένας είναι οµοζυγώτης και ο άλλος ετεροζυγώτης έχουν 50% πιθανότητα να αποκτήσουν ετερόζυγα παιδιά και 50% πιθανότητα να αποκτήσουν παιδιά µε Μεσογειακή αναιµία.  Αντίστοιχα µε τον ίδιο τρόπο µεταβιβάζεται και η Α-Μεσογειακή αναιµία.   Η Α-Μεσογειακή αναιµία οφείλεται στη µείωση της σύνθεσης των α-αλυσίδων, των οποίων τα επίπεδα τελικά δεν είναι επαρκή για τη σύνδεσή τους µε τις υπόλοιπες σφαιρίνες, µε συνέπεια την ελάττωση της συγκέντρωσης της αιµοσφαιρίνης.  ∆ιακρίνεται σε ετερόζυγη και οµόζυγη µορφή, ανάλογα αν η αδυναµία παραγωγής αλυσίδων α αφορά τον ένα ή και τους δυο γόνους. ∆ιακρίνονται δυο, κυρίως, νόσοι: Η αιµοσφαιρινοπάθεια H, που αφορά την ετερόζυγη µορφή α-Μεσογειακής αναιµίας Ο  εµβρυϊκός ίδρωπας  BART’S,  που  αφορά  την  οµόζυγη µορφή  α-Μεσογειακής αναιµίας Η συχνότητα της απάλειψης ενός γονιδίου της α-σφαιρίνης ανέρχεται στο 90% σε πληθυσµούς µερικών νησιών του Νοτιοδυτικού Ειρηνικού και στο 30% της µαύρης φυλής. Κλινικά σηµαντική νόσος εµφανίζεται σπάνια στη µαύρη φυλή, λόγω της σχετικά µικρής συχνότητας ατόµων που φέρουν χρωµόσωµα µε έλλειψη των δυο α-γονιδίων. Σε πληθυσµούς της Νοτιοανατολικής Ασίας η συχνότητα των χρωµοσωµάτων που φέρουν α-γονίδια είναι υψηλή. Για το λόγο αυτό στους πληθυσµούς αυτούς απαντώνται συχνότερα οι κλινικώς σηµαντικές µορφές της α-θαλασσαιµίας, ο εµβρυϊκός ίδρωπας και η  αιµοσφαιρινοπάθεια H (HbH).  Παρόλα  αυτά,  η  αιµοσφαιρινοπάθεια H  απαντάται  συχνότερα  σε  Μεσογειακούς πληθυσµούς και σπάνια στη µαύρη φυλή. Στην αιµοσφαιρινοπάθεια H υπάρχει ένας µόνο γόνος που καθορίζει την σύνθεση των α-αλυσίδων. Οι β-αλυσίδες, που βρίσκονται σε περίσσεια, συνδυάζονται µεταξύ τους και σχηµατίζουν τετραµερίδια β-αλυσίδων µε αποτέλεσµα να παράγεται η HbH που είναι του τύπου β4, δηλαδή έχει τέσσερις αλυσίδες β. Συνήθως η κλινική πορεία είναι καλή, µπορεί να παρατηρηθεί    ηπατοσπληνοµεγαλία,    χρόνια    αιµολυτική    αναιµία,    µικροκυττάρωση    και ανεύρεση σωµάτων Heinz στα ερυθροκύτταρα. Ο εµβρυϊκός ίδρωπας οφείλεται στην παντελή απουσία παραγωγής αλύσεων-α και είναι ασυµβίβαστη µε τη ζωή. Λόγω έλλειψης α-αλυσίδων δεν γίνεται σύνθεση HbF και HbA και κυριαρχεί η Hb Bart’s που είναι του τύπου γ4. Η Hb Bart’s βρίσκεται σε αναλογία 80-100%, είναι όµως ακατάλληλη για την οξυγόνωση των ιστών και έτσι τα νεογνά γεννιούνται νεκρά ή  πεθαίνουν, µετά τον τοκετό. Εµφανίζουν ωχρότητα, έντονο οίδηµα και µεγάλη ηπατοσπληνοµεγαλία,    ενώ    οι    µητέρες    συχνά    εµφανίζουν    τοξιναιµία    της    κύησης. Προγεννητική διάγνωση µπορεί να γίνει µε την ανάλυση του DNA των ινοβλαστών από το αµνιακό υγρό. Θεραπεία Οι ελαφρές µορφές της α-θαλασσαιµίας δεν χρειάζονται θεραπεία ή παρακολούθηση. Η άκριτη χρήση σιδήρου για την αντιµετώπιση της µη ανταποκρινόµενης µικροκυττάρωσης θα πρέπει να αποφεύγεται. Η αιµοσφαιρινοπάθεια H αντιµετωπίζεται καλύτερα µε περιοδική παρακολούθηση, ώστε κάθε επιδείνωση της αναιµίας λόγω απλαστικής κρίσης ή διόγκωσης του σπλήνα να µπορεί να αντιµετωπίζεται κατάλληλα. Η αιµοσφαιρινοπάθεια H είναι κλινικά ετερογενής, ανάλογα µε την υποκείµενη µοριακή βλάβη. Ορισµένοι ασθενείς ενδέχεται να χρειάζονται µεταγγίσεις. Η κλινική έναρξη της Β-Μεσογειακής Αναιμίας, γίνεται στην πρώτη παιδική ηλικία, συνήθως τους πρώτους 6-8 µήνες της ζωής, η οποία χαρακτηρίζεται από διαταραχές της ανάπτυξης του σώµατος, δυσλειτουργία όλων σχεδόν των οργανικών συστηµάτων και εναποθέσεις σιδήρου σε διάφορα όργανα. Αναλυτικότερα: Αναιµία που εµφανίζεται από τους πρώτους µήνες της ζωής. Οι άρρωστοι έχουν έντονη ωχρότητα µε λεµονοειδή απόχρωση. Καθυστέρηση της  ανάπτυξης  του  παιδιού  που  γίνεται  αισθητή  στην  ηλικία  των  9-10 χρόνων. Χολολιθίαση Αύξηση του ουρικού οξέος και πιθανόν αρθρίτιδα Ηπατοµεγαλία Αυξηµένη προδιάθεση σε λοιµώξεις Προοδευτική    διόγκωση    του    σπλήνα    που    οδηγεί    στον    υπερσπληνισµό    (αναιµία, θροµβοπενία, λευκοπενία), µε αποτέλεσµα επιδείνωση της αναιµίας, τάση για αιµορραγία και ευαισθησία στις λοιµώξεις. Απουσία ή καθυστέρηση των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλλου (π.χ. έµµηνος ρύση). Σακχαρώδη διαβήτη. Συµφορητική  καρδιακή  ανεπάρκεια. Τυπικό  µογγολοειδές  προσωπείο.  Η  παραµόρφωση  αυτή  της  κεφαλής  του  παιδιού οφείλεται στην αύξηση του εύρους της διπλόης εξαιτίας της έντονης δραστικότητας του µυελού. Χαρακτηριστική είναι η εµφάνιση του προσώπου. Τα µήλα των παρειών προέχουν, η σχισµή των βλεφάρων είναι λοξή, υπάρχει καθίζηση της βάσης της µύτης. Οι διάφοροι τύποι της β-Μεσογειακής αναιµίας διαφέρουν µεταξύ τους σηµαντικά τόσο στα κλινικά όσο και στα αιµατολογικά ευρήµατα. Τέλος, οι ασθενείς µπορεί να είναι ετεροζυγώτες ή οµοζυγώτες.  Τα άτοµα που πάσχουν από τη Β-Μεσογειακή αναιμία, δε µπορούν να συνθέσουν τη φυσιολογική µορφή της  αιµοσφαιρίνης, που  αποτελεί  το  κύριο  συστατικό  των  ερυθρών  αιµοσφαιρίων το  οποίο µεταφέρει το οξυγόνο στους ιστούς, µε αποτέλεσµα να σχηµατιστούν ανώµαλα ερυθροκύτταρα µε µικρή διάρκεια ζωής.  Τα άτοµα µε ετερόζυγη β-Μεσογειακή αναιµία (σήµερα ονοµάζονται φορείς), δεν έχουν κανένα σύµπτωµα ή ενόχληµα. Μια µικρή ωχρότητα ή µια ελαφρά αναιµία µπορεί να εµφανιστεί ορισµένες φορές και µάλιστα όταν υπάρχει επιβάρυνση του οργανισµού π.χ. έντονη κούραση, κύηση.  Η ανακάλυψη των φορέων γίνετε µε αιµατολογικό έλεγχο και βασίζεται κυρίως στην µικροκυττάρωση (χαµηλός µέσος όγκος ερυθρών), στην αυξηµένη HbA2  (πάνω από 3,5%), στην αύξηση της αντίστασης των ερυθρών, στην υποχρωµία και στην αύξηση της Hbf (πάνω από 2%).   Οι φορείς της ετερόζυγης β-Μεσογειακής αναιµίας πρέπει να γνωρίζουν ότι: ∆εν υπάρχει πρόβληµα στην υγεία τους. Αν  έχουν  µικρό  βαθµό  αναιµίας,  αυτός  είναι  απλώς  η  έκφραση  της  γενετικής ανωµαλίας και δεν απαιτεί καµία θεραπεία. Η γενετική ανωµαλία δεν διορθώνεται ούτε εξαλείφεται µε τίποτα. Είναι δυνατόν να µεταβιβάσουν τη γενετική ανωµαλία στα παιδιά τους. Η θεραπεία τους έγκειται στο να διαγιγνώσκονται ώστε να µην χορηγείται άσκοπα σίδηρος. Στους φορείς θα πρέπει να δίνονται και οι ανάλογες γενετικές συµβουλές. Η βασική θεραπευτική αντιµετώπιση της οµόζυγης Β-Μεσογειακής αναιµίας  περιλαµβάνει τις µεταγγίσεις, την αποσιδήρωση, την σπληνεκτοµή καθώς και την πρόληψη και αντιµετώπιση των επιπλοκών της νόσου (καρδιολογικές, ενδοκρινολογικές, λοιµώξεις κ.α.). Η καλύτερη θεραπευτική αντιµετώπιση της Μεσογειακής αναιµίας είναι, η πρόληψη. Η πρόληψη είναι η πιο θετική και σίγουρη ενέργεια για να περιορίσουµε τη γέννηση ατόµων µε  Μεσογειακή  αναιµία,  µε  απώτερο  σκοπό  να  την  εξαλείψουµε.  Προς  µια  τέτοια κατεύθυνση είναι αναγκαία η συνεργασία κάθε ανθρώπου. Κι αυτό είναι φυσικό, καθώς το να γνωρίζεις    τι    πιθανότητες  έχεις  να  αποκτήσεις  µε  τον  /  την  σύντροφό  σου  παιδί  µε Μεσογειακή αναιµία, άπτεται πρωταρχικά στη δική σου ευαισθητοποίηση και πρωτοβουλία. Η γνώση αυτής της πιθανότητας από τους υποψήφιους γονείς περνά από τον εξής δρόµο: -Συστηµατική ενηµέρωση  και διαφώτιση του κοινού που µπορεί να ξεκινήσει από τις µικρές ηλικίες. -Πληθυσµιακή προαιρετική προληπτική εξέταση για αναγνώριση των ετερόζυγων ατόµων -Υποχρεωτική προσκόµιση του πιστοποιητικού µελλονύµφων για το αν είναι ετερόζυγοι της  Μεσογειακής  αναιµίας  µε  µοναδικό σκοπό  τη  γνώση  του  ζευγαριού  και  µόνο. -Προγεννητική εξέταση  της εγκύου µητέρας κάθε ετερόζυγου ζευγαριού που θέλει να αποκτήσει παιδί, µε σκοπό τη γνώση του ζευγαριού για την κατάσταση του παιδιού τους και όχι την παρέµβαση (εάν είναι οµοζυγώτης) στην τελική επιλογή για εξέλιξη ή διακοπή της κύησης που είναι απόφαση αποκλειστικά δική τους. Η ζωή των ατόµων µε Μεσογειακή αναιµία, δεν είναι καθόλου εύκολη, αφού η υγεία τους απειλείται από πολλούς κινδύνους. Οι µεταγγίσεις αίµατος ξεκινούν συνήθως µε τη διάγνωση της νόσου, αλλά τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι άνθρωποι αυτοί είναι πάρα πολλά. Για τις µεταγγίσεις απαιτείται και προτιµάται αίµα που έχει συλλεγεί σχετικά πρόσφατα τις τελευταίες ηµέρες. Γι’ αυτό και οι συνάνθρωποί µας εξαρτώνται αποκλειστικά από τα δώρα ζωής που άλλοι συµπολίτες τους κάνουν δίνοντας λίγες φορές το χρόνο λίγο από το αίµα τους. Αν αναλογιστεί κανείς ότι κάθε άτοµο µε Μεσογειακή αναιµία είναι αναγκαίο να υποβάλλεται σε µετάγγιση αίµατος ανά 15ήµερο περίπου µε δυο µονάδες αίµατος (συµπυκνωµένων ερυθρών)  καταλαβαίνει  ότι  χρειάζεται  4  µονάδες  αίµατος/µήνα  ή  48 µονάδες αίµατος /έτος που αντιστοιχούν σε ανάλογο αριθµό αιµοδοτών.   Δημήτριος Κρυπωτός Ιατρός – Παθολόγος