Η νόσος Alzheimer παθοφυσιολογία

Η νόσος του Alzheimer (που λέγεται και άνοια τύπου Alzheimer) είναι ένας τύπος άνοιας που χαρακτηρίζεται από προοδευτική, μη αναστρέψιμη έκπτωση των νοητικών λειτουργιών. Η άνοια οδηγεί  σε   διαταραχή   βασικών   λειτουργιών   του   εγκεφαλικού   φλοιού,  όπως   η   διενέργεια αριθμητικών πράξεων, η ικανότητα μάθησης, η ομιλία και η κρίση. Η διαταραχή των γνωσιακών λειτουργιών συνοδεύεται, συνήθως, και από απώλεια του ελέγχου των συναισθημάτων και της κοινωνικής συμπεριφοράς, καθώς και από έλλειψη ενδιαφέροντος και ενεργητικότητας. Η απώλεια της μνήμης είναι συνήθως το πρώτο σημείο της νόσου του Alzheimer. Οι διαταραχές της μνήμης είναι στην αρχή ήπιες και τα μέλη της οικογένειας και οι φίλοι μπορεί να μην υποψιασθούν το πρόβλημα έως ότου η νόσος προχωρήσει και τα συμπτώματα γίνουν πιο εμφανή. Τα μέλη της οικογένειας μπορεί ακόμη vα αρνούνται τα συμπτώματα και να καλύπτουν τη διαταραχή έως ότου το άτομο εκδηλώσει επικίνδυνη ή άκρως ασυνήθιστη συμπεριφορά. Η πρόοδος  της νόσου ποικίλλει, αλλά η φυσική πορεία της περιλαμβάνει μια σταδιακή απώλεια της αντίληψης και της κρίσης και, τελικά, έκπτωση των σωματικών λειτουργιών και απώλεια της ικανότητας του ατόμου να εκτελέσει τις καθημερινές του δραστηριότητες. Με την απώλεια της ικανότητας του ατόμου να ανταποκριθεί ακόμη και στις πιο βασικές δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, το βά- ρος της αντιμετώπισης των αναγκών του ασθενούς μεταπίπτει στα άτομα που του παρέχουν φροντίδα. Η νόσος του Alzheimer είναι η συχνότερη εκφυλιστική νευρολογική νόσος και η πιο συχνή αιτία γνωσιακών διαταραχών Ευθύνεται για τα 2/3 περίπου των περιπτώσεων άνοιας στις ΗΠΑ, προσβάλλοντας  ενηλίκους  μέσης  προς  μεγάλης  ηλικίας.  Υπολογίζεται ότι  περισσότερα  από  4 εκατομμύρια ατόμων παρουσιάζουν νόσο του Alzheimer και ότι ο αριθμός των ατόμων με τη νόσο αυτή διπλασιάζεται για κάθε 5 έτη μετά το 65ο έτος της ηλικίας.  

Παράγοντες Κινδύνου και Προειδοποιητικά Σημεία

Καθώς ένα άτομο γερνά, ο κίνδυνος να αναπτύξει νόσο του Alzheimer αυξάνεται. Με την αύξηση του πληθυσμού των ηλικιωμένων, ο τύπος αυτός άνοιας προβλέπεται επίσης ότι θα γίνει συχνότερος. Οι παράγοντες κινδύνου για τη νόσο είναι το γήρας, το οικογενειακό ιστορικό και το γυναικείο φύλο. Τα προειδοποιητικά σημεία είναι τα ακόλουθα:

• Απώλεια μνήμης που επηρεάζει τις επαγγελματικές δεξιότητες
• Δυσκολία στην επιτέλεση γνωστών καθηκόντων
• Προβλήματα με την ομιλία
• Αποπροσανατολισμός στον χρόνο και τον χώρο
• Πτωχή ή μειωμένη ικανότητα κρίσης
• Προβλήματα με την αφαιρετική σκέψη
• Απώλεια αντικειμένων
• Μεταβολές στη διάθεση ή τη συμπεριφορά
• Διαταραχές της προσωπικότητας
• Απώλεια της πρωτοβουλίας και ενεργητικότητας

Η αναγνώριση των πρώιμων συμπτωμάτων είναι σημαντική, διότι η αιτία της άνοιας (όπως κατάθλιψη ή και υποθυρεοειδισμός) μπορεί να είναι αναστρέψιμη, σε αντίθεση με την άνοια της νόσου  Alzheimer  που  δεν  είναι  αναστρέψιμη.  Η  θεραπεία,  ωστόσο,  είναι  δυνατόν  να  μεγιστοποιήσει την ποιότητα ζωής και να επιτρέψει στο προς βεβλημένο άτομο να προετοιμαστεί για το μέλλον.

Παθοφυσιολογία

Η ακριβής αιτία της νόσου του Alzheimer είναι άγνωστη. Οι θεωρίες πάνω σε αυτό περιλαμβάνουν την απώλεια του νευροδιαβιβαστικού ερεθισμού από την ακετυλοτρανσφεράση της χολίνης, τη μετάλλαξη του γονιδίου της προδρόμου πρωτεΐνης του αμυλοειδούς και την  τροποποίηση    της    απολιποπρωτεΐνης    Ε.    Άλλες    πιθανές    αιτίες    είναι   γονιδιακές    βλάβες    στα  χρωμοσώματα 14, 19, ή 21 που μπορεί να οδηγήσουν σε συσσώρευση και καθίζηση αδιάλυτου αμυλοειδούς σε πλάκες. Υπό έρευνα βρίσκεται ο ρόλος της πρωτεϊνικής κινάσης C, η σχέση της νόσου του Alzheimer με το αργίλιο και η πιθανότητα ιογενούς αιτιολογίας ή συμμετοχής αυτοάνοσων   μηχανισμών    και   μιτοχονδριακών   βλαβών   που   διαταράσσουν   τον   κυτταρικό μεταβολισμό και την επεξεργασία των πρωτεϊνών. Υπάρχουν δύο μορφές της νόσου του Alzheimer: η οικογενής μορφή, που εμφανίζει κληρονομικό χαρακτήρα, και η σποραδική, χωρίς κάποια εμφανή γενετική συμμετοχή. Η νόσος του Alzheimer μπορεί επίσης να ταξινομηθεί ως πρώιμης έναρξης (εκδηλώνεται σε άτομα νεότερα των 65 ετών) ή όψιμης έναρξης (παρουσιάζεται σε άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω). Η πρώιμης έναρξης νόσος συνήθως προσβάλλει άτομα ηλικίας 30 έως 60 ετών, είναι σχετικώς σπάνια και συχνά εξελίσσεται πιο γρήγορα από την όψιμης έναρξης. Η νόσος του Alzheimer χαρακτηρίζεται από διάφορες δομικές και χημικές μεταβολές στον εγκέφαλο, ιδίως στον ιππόκαμπο και τον μετωπιαίο και τον κροταφικό λοβό. Καθώς η νόσος αυτή καταστρέφει τους νευρώνες στον ιππόκαμπο, τις σχετιζόμενες με αυτόν δομές, η πρόσφατη μνήμη παραβλάπτεται και η ικανότητα του ατόμου να επιτελεί τις απλές και γνώριμες γι' αυτόν δραστηριότητες ελαττώνεται. Οι επιπτώσεις της νόσου στους νευρώνες του φλοιού του εγκεφάλου επιφέρει απώλεια στις γλωσσικές δεξιότητες και την κρίση. Συναισθηματικές εκρήξεις και διαταραχές της συμπεριφοράς (όπως άσκοπη περιπλάνηση και ευερεθιστότητα) αρχίζουν να παρατηρούνται και, καθώς η νόσος εξελίσσεται, καθίστανται όλο και πιο συχνές. Τελικά, προσβάλλονται και άλλες περιοχές του εγκεφάλου, οι οποίες αρχίζουν να ατροφούν, με τελικό αποτέλεσμα το άτομο να καθίσταται απαθές και ανίκανο να φροντίσει τον εαυτό του. Χαρακτηριστικά ευρήματα στους εγκεφάλους ασθενών με νόσο του Alzheimer είναι η απώλεια νευρώνων του φλοιού και η παρουσία θυσάνων νευρικών ινιδίων και πλακών αμυλοειδούς (γεροντικές  πλάκες).  Οι  θύσανοι  νευρικών  ινιδίων  σχηματίζονται  από  την  παραμορφωμένη πρωτεΐνη tau, των νευρώνων. Η πρωτεΐνη tau φυσιολογικά παίζει ρόλο στην ακεραιότητα των μικροσωληνίσκων, οι οποίοι οδηγούν θρεπτικές ουσίες και άλλα μόρια προς τους νευράξονες. Στη νόσο του Alzheimer οι πρωτεΐνες tau παίρνουν τη μορφή ζευγών ινών, τα οποία στη συνέχεια ενώνονται και σχηματίζουν τους θυσάνους. Καθώς οι πρωτεΐνες tau δεν συντηρούν πλέον την ακεραιότητα του συστήματος μεταφοράς, η επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων χάνεται και ακολουθεί ο θάνατος τους, που συμβάλλει στην εκδήλωση της άνοιας.   Ομάδες    νευρικών    κυττάρων    (και    ιδιαιτέρως    οι    τελικοί    άξονες)    εκφυλίζονται    και συσσωρεύονται γύρω από έναν αμυλοειδή πυρήνα, σχηματίζοντας μια πλάκα. Οι πλάκες αυτές απαντώνται στους διάμεσους χώρους μεταξύ των νευρώνων του εγκεφάλου. Αναπτύσσονται πρώτα σε περιοχές που χρησιμεύουν για την αντίληψη και τη μνήμη, όπου και διακόπτουν τη μεταβίβαση των νευρικών ώσεων. Οι πλάκες αποτελούνται, κυρίως, από αδιάλυτα ιζήματα β-αμυλοειδούς, ενός πρωτεϊνικού θραύσματος  από  μια μεγαλύτερη πρωτεΐνη που λέγεται πρόδρομος πρωτεΐνη του αμυλοειδούς αναμεμειγμένα με νευρώνες και άλλα μη νευρικά κύτταρα. Δεν είναι ακόμη γνωστό εάν ο σχηματισμός των πλακών προκαλεί τη νόσο του Alzheimer ή οι πλάκες είναι ένα παραπροϊόν της διεργασίας της νόσου. Η αιματική ροή προς τις προσβεβλημένες περιοχές του εγκεφάλου είναι μειωμένη. Ο εγκέφαλος ατροφεί και οι κοιλίες και αύλακες διευρύνονται αντιστοίχως. Καθώς η νόσος του Alzheimer εξελίσσεται,  προσβάλλονται ολοένα  και  περισσότερες  περιοχές  του  εγκεφάλου,  εκδηλώνοντας ανάλογα συμπτώματα. Για παράδειγμα, απώλειες στους νευρώνες και τη λειτουργία των νευροδιαβιβαστών στο βρεγματικό λοβό προκαλούν προβλήματα στην αντίληψη και την ερμηνεία των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων. Βλάβες στον μετωπιαίο λοβό προκαλούν μεταβολές στην προσωπικότητα και συναισθηματική αστάθεια.   Δημήτριος Κρυπωτός Ιατρός – Παθολόγος