Αλλεργία στο νικέλιο

Το νικέλιο είναι ένα μέταλλο που συναντάται στα ορυκτά μεταλλεύματα με τη μορφή ενώσεων του με το οξυγόνο και το θείο. Με τη μορφή αυτή δεν είναι αλλεργιογονικό στοιχείο, δηλαδή δεν είναι δυνατό να προκαλέσει αλλεργίες. Το νικέλιο χρησιμοποιείται κατά πρώτο και κύριο λόγο στην κατασκευή ανοξείδωτου ατσαλιού. Το ανοξείδωτο ατσάλι αποτελεί ένα από τα συχνότεραχρησιμοποιούμενα υλικά στις σύγχρονες κοινωνίες, καθώς το συναντάμε κυριολεκτικά παντού: από οικιακά μαγειρικά σκεύη και μαχαιροπήρουνα μέχρι τις ποικίλες χρήσεις του στη βιομηχανία, τις κατασκευές κτιρίων, αυτοκινήτων και πλοίων. Τα τελευταία χρόνια, εκτός από το τρύπημα των αυτιών για τη χρήση κοσμημάτων, έχει επικρατήσει και μια νέα τάση, αυτή του τρυπήματος διαφόρων σημείων του δέρματος ή βλεννογόνων (body piercing, που μπορεί να αφορά τα φρύδια, τη γλώσσα, τη μύτη, τον ομφαλό κ.α.) για τη χρήση ανοξείδωτων σκουλαρικιών και άλλων διακοσμητικών. Αυτές οι χρήσεις έχουν αυξήσει την επαφή του δέρματος με ανοξείδωτα υλικά και άρα με το νικέλιο. Το νικέλιο γίνεται αλλεργιογονικό μόνο με τη μορφή των ελεύθερων ιόντων νικελίου. Όταν ένα αντικείμενο από ανοξείδωτο ατσάλι ή άλλο μέταλλο που περιέχει νικέλιο έρχεται σε συνεχή επαφή με το δέρμα συμβαίνουν δύο διαδικασίες. Πρώτον, ο ιδρώτας προκαλεί μια απειροελάχιστη διάβρωση στο μέταλλο, απελευθερώνοντας ελεύθερα ιόντα νικελίου που έρχονται σε επαφή με το δέρμα. Δεύτερον, η συνεχής τριβή του μετάλλου με το δέρμα προκαλεί μηχανικό ερεθισμό άλλοτε άλλου βαθμού (από πολύ ήπιο μέχρι επίσημη ερεθιστική δερματίτιδα) που διευκολύνει την είσοδο του νικελίου στις βαθύτερες στιβάδες του δέρματος. Εκεί, το νικέλιο δρα ως απτίνη. Αυτό σημαίνει ότι συνδέεται με μια από τις πρωτεΐνες που βρίσκονται στο δέρμα, τροποποιώντας τη δομή της ελάχιστα. Ωστόσο, η τροποποίηση αυτή είναι ικανή να προκαλέσει την αναγνώριση της παραλλαγμένης πρωτεΐνης από τα αμυντικά κύτταρα του οργανισμού, σα να πρόκειται για κάποιον ξένο εισβολέα, και την κινητοποίηση μηχανισμών εξουδετέρωσής της. Αυτή η διαδικασία εξουδετέρωσης, που γίνεται σε επίπεδο κυττάρων, είναι ορατή στην επιφάνεια του δέρματος ως δερματίτιδα από νικέλιο. Η δερματίτιδα αυτή φέρει το όνομα αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής. Η αλλεργία στο νικέλιο εμφανίζεται με τη μορφή δύο ειδών αντιδράσεων: της αλλεργικής δερματίτιδας εξ επαφής (allergic contact dermatitis) και της συστηματικής δερματίτιδας εξ επαφής. Αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής Σύμφωνα με τελευταία δεδομένα η αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής στο νικέλιο στην Ευρώπη αφορά ποσοστό μέχρι 17% των γυναικών και 3% των ανδρών. Εξάλλου, παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη αλλεργικής δερματίτιδας στο νικέλιο αποτελούν το γυναικείο φύλο και το τρύπημα των αυτιών και άλλων σημείων του σώματος. Το νικέλιο βρίσκεται σε κουμπιά και φερμουάρ ενδυμάτων όπως παντελόνια τζην, μεταλλικά εξαρτήματα από τιράντες και ζώνες, νομίσματα, ρολόγια, κοσμήματα (κυρίως τα «ψεύτικα» που αποτελούνται από κράματα μετάλλων) όπως βραχιόλια και σκουλαρίκια, υλικά body piercing, σκελετούς γυαλιών οράσεως κ.α. Η αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής αναπτύσσεται στα σημεία του δέρματος που έρχονται σε επαφή με το μεταλλικό αντικείμενο, ως εντοπισμένη γύρω από την περιοχή επαφής εκζεματική βλάβη (περιοχή με ελαφρό οίδημα, ξηροδερμία, ερυθρότητα, φαγούρα και μικρές βλατίδες). Κοινές θέσεις ανάπτυξης της δερματίτιδας είναι το πρόσωπο, τα βλέφαρα, οι λοβοί των αυτιών, οι καρποί, ο λαιμός και η περιοχή γύρω από τον ομφαλό, πάντα μετά από επαφή με αντικείμενο που περιέχει νικέλιο. Η διάγνωση της αλλεργικής δερματίτιδας εξ επαφής γίνεται με τη λήψη ιστορικού και τις επιδερμικές δοκιμασίες (atopy patch tests, APTs) κατά τις οποίες ειδικά αυτοκόλλητα επιθέματα με την υπό εξέταση ουσία (νικέλιο στην περίπτωση αυτή) τοποθετούνται στην πλάτη του ασθενούς για 48 ώρες. Εν συνεχεία αφαιρούνται και η ανάπτυξη τοπικής αντίδρασης ελέγχεται από τον ιατρό σε 24 ώρες μετά την αποκόλληση. Η θεραπεία περιλαμβάνει πρωταρχικά την αναγνώριση του νικελίου ως υπεύθυνου αιτιολογικού παράγοντα, ώστε να δοθούν λεπτομερείς οδηγίες στον ασθενή για την αποφυγή επαφής με προϊόντα που περιέχουν νικέλιο. Για τη θεραπεία της οξείας φάσης της δερματίτιδας γίνεται χρήση τοπικών αλοιφών με στεροειδή (κορτιζόνη) και περιποίηση του δέρματος με ειδικά ενυδατικά σκευάσματα. Συστηματική αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής Η συστηματική μορφή της αλλεργικής δερματίτιδας εξ επαφής προκύπτει όταν ένας ασθενής ευαισθητοποιημένος στο νικέλιο (δηλαδή με προηγηθείσα τοπική εξ επαφής δερματίτιδα στο νικέλιο) έρθει σε επαφή με το μέταλλο αυτό σε μαζική ποσότητα από κάποια συστηματική οδό, όπως συμβαίνει σε ασθενείς με μεταλλικές ορθοδοντικές προθέσεις, διαβρωμένα ορθοπαιδικά υλικά οστεοσύνθεσης και ενδαγγειακά ξένα σώματα. Η συστηματική μορφή εμφανίζεται ως: 1.    έξαρση σε περιοχές προηγούμενης εξ επαφής δερματίτιδας από νικέλιο όπως και σε περιοχές που είχαν τοποθετηθεί επιδερμικές δοκιμασίες (atopy patch tests, APTs) για τη διάγνωση της δερματίτιδας 2.    γενικευμένη δερματίτιδα με ιδιαίτερη προσβολή των γλουτών, της πρωκτογεννητικής χώρας, των μεγάλων πτυχών του δέρματος (όπως οι μασχάλες και οι μηροβουβωνικές πτυχές) και των βλεφάρων 3.    φυσαλιδώδες έκζεμα άκρων χειρών (vescicular hand eczema) που αποτελεί μια παραλλαγή του δυσιδρωσικού εκζέματος οφειλόμενη σε συστηματική έκθεση στο νικέλιο και εμφανίζεται ως κνησμώδες- μικροφυσαλιδώδες εξάνθημα χωρίς ερυθρότητα στις παλάμες, στην πλάγια επιφάνεια των δακτύλων και γύρω από τα νύχια 4.    σπάνια, μπορεί να εμφανιστεί και με πιο άτυπες μορφές όπως γενικευμένο κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα (τοξικόδερμα) και εξανθήματα τύπου αγγειίτιδας, συνοδευόμενα από γενικά συμπτώματα όπως πυρετό, κεφαλαλγία, διάρροιες και εμετούς, αρθραλγίες και κακουχία. Αναφέρεται στη βιβλιογραφία και η εμφάνιση συστηματικής αλλεργικής δερματίτιδας από το νικέλιο που περιέχεται στις τροφές και το νερό (από την επαφή του νερού της βρύσης με μεταλλικούς σωλήνες ή μεταλλικά σκεύη). Το φαινόμενο αυτό φαίνεται ότι εμφανίζεται μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις, σε πολύ ευαισθητοποιημένα άτομα και μετά από πρόσληψη μεγάλης ποσότητας νικελίου με τις τροφές. Τροφές που περιέχουν σχετικά μεγάλες ποσότητες νικελίου είναι: σιτάρι ολικής άλεσης, κακάο- σοκολάτα, αράπικο φιστίκι, τσάι, σόγια, ζελατίνη, μαγειρική σκόνη baking powder, όσπρια, αποξηραμένα φρούτα, ορισμένα βιταμινούχα συμπληρώματα κ.α. Προσοχή όμως: η εφαρμογή ειδικής δίαιτας αποφυγής των συγκεκριμένων τροφών πρέπει να εγκριθεί από ειδικό ιατρό μετά από ειδική διαγνωστική διαδικασία. Η διάγνωση και θεραπεία της συστηματικής μορφής δεν διαφέρει από αυτή της τοπικής μορφής: χρήση επιδερμικών δοκιμασιών, αναγνώριση της πηγής του νικελίου και στεροειδή (κορτιζόνη) σε από του στόματος χορήγηση ειδικά αν η επιφάνεια σώματος που έχει προσβληθεί είναι μεγαλύτερη από 10%. Για πιο αναλυτικές πληροφορίες για την αλλεργία στο νικέλιο επισκεφθείτε την παρακάτω διεύθυνση: http://www.myallergy.gr/index.php/articles/95-articles/125-allergy-to-nickel Γεώργιος Σ. Σταυρουλάκης Αλλεργιολόγος παίδων & ενηλίκων- Στρατιωτικός ιατρός Διπλωματούχος Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Αλλεργιολογίας & Κλινικής Ανοσολογίας Υποψήφιος Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών Επιστημονικός Συνεργάτης Αλλεργιολογικής Μονάδας ΓΝΠΑ “Π & Α. Κυριακού”